مجله خبری مساجد

نمای این کاخ که به طرز معماری هنری آدرس مسجد توفیق مشهد درست شده به صورت استوانه‌ای بوده و با سنگ های مر‌مر سیاه تزیین گردیده‌است.
بلندی آن در قبل نزدیک به 25 متر بوده میباشد و اکنون به انگیزه فساد طبقه سوم، طول کاخ بیشتراز 20 متر وجود ندارد.
کاخ خورشید جمعاً دارنده 12 اتاق میباشد که در درون اتاق‌ها نیز تزییناتی از نگارگری و گچ‌بری چشم می گردد.
طرز تزیین و آرایشی که در‌این سازه به فعالیت رفته مشمول جزئییات های ظریف و متنوع و قابل مراعات میباشد.
تصاویری از شاهزادگان نادری رزرو مسجد توفیق مشهد بر روی دیوار‌ها نقش گردیده است که میان آن ها، نقوش زرین نیز چشم می‌گردد.
کاخ در اواسط گلشن بزرگی جای دارد که مشمول یک سازه در سه طبقه میباشد.
طول آن در پیشین، حدود 25 متر بوده میباشد ولی اکنون به انگیزه فساد طبقه سوم، طول آن بیشتراز 20 متر وجود ندارد.
طبقه اولیه قصر خورشید آن 8 ضلعی میباشد که آن را روی چهار ستون پلکان به صورت هرم بر پا کرده اند.
ورودی های کاخ ،در اضلاع هشتگانه شماره مسجد توفیق مشهد جای دارد که به تالار اساسی کاخ منتهی می گردد.
کاخ خورشید جمعاًً دارنده 12 اتاق میباشد که باطن هراتاق نیز تزئیناتی از نگارگری و گچ بری به چشم می‌خورد.
در بین این تزئینات، تصاویری از شاهزادگان نادری نیز مشاهده می شود.
در اواسط بنای هشت ضلعی عمارت، ساختمان بلند استوانهای مانند، در دو طبقه قراردارد که محل اقامت فرمان روا و خانواده اش بوده میباشد.
زیبایی کاخ بیشتر در پیرایش نمای فرنگی کنگره دار ساختمان میباشد که در آن معماری مغولی – هندی به چشم می‌خورد.
درون اتاق ها با نقاشى و گچبرى مسجد طالقانی مشهد تزئین گردیده اند.

یکی‌از شگردهای پیاده سازی معماری مسجد استعمال آدرس مسجد توفیق مشهد از تناسبات توانمند هندسی در پیکره و طرح آنهاست به گونه ای که پلان مسجد درباره‌ی با نمای مسجد پیاده سازی گردیده اند ؛ به ویژه از حیث تناسب این رابطه تنگاتنگ میباشد و اکثر زمان ها از تناسبات طلایی مستعمل میباشد ضمنا اعمال معماری نیز به همین ترتیب می‌باشند.

از این رو در هر مقیاس که ساخته شوند تماشای آن‌ها برای دیده ناظر خسته کننده وجود ندارد و هیچ سیرتکامل بی قوارگی در وجود آنان چشم نمی‌شود، تناسبات طلایی ولی در معماری میهن های دیگر نیز گزینه استعمال قرار گرفته میباشد، ولی با تمرکز و گستردگی معماری اهل ایران اسلامی برابری نمی‌کنند.

خلال مقاله فوق برخی معتقدند که ضمن رعایت بعدها استاندارد مسجد، رابطه این تناسبات در پلان و نما چنان قدرتمند میباشد که می اقتدار از روی پلان بنایی را که نمای آن کلا از در بین رفته و ویران رزرو مسجد توفیق مشهد گردیده است را تجدید بنا کرد . نکته مسلم دیگر این که تک تک احجام و موادتشکیل دهنده مساجد دارنده فلسفه وجودی ملهم از تعالم قدسی و معنوی اسلامی اند .

گنبد منزل ها غالبا در عصر اسلامی دارنده محور های چهارضلعی و بعد از آن هشت ضلعی و غیره بوده اند که تعبیروتفسیر اندیشمندانه و عارفانه ای دارا‌هستند، شکل هندسی اساس گنبد که مکعب شماره مسجد توفیق مشهد صورت میباشد قادر است خویش الهامی از بنای کعبه باشد و در مرحله بعد از آن چهار ضلعی تبدیل به هشت و شانزده و سی و دو و عاقبت دایره و گنبد اسمان میباشد که بعضا افضل از برخی دیگر میباشد.

قاعده هشت وجهی گنبد کنایه از کرسی الهی و نیز فقید ملائکه و قاعده مربع و چهار کناره هم ، نشان عالم جسمانی روی زمین میباشد . صورت فرنگی گنبد نیز کنایه از جمال و گلدسته نیز نشان جلال الهی مسجد طالقانی مشهد میباشد.

همانگونه که ذکر شد، ابتدا زمان اسلامی راءس حکومت، میهن آدرس مسجد توفیق مشهد شام و آن گاه در زمان عباسیان، شهرهای بغداد سامرا بوده میباشد و بی‌شک کاخ های بلندمرتبه این عصر هم در‌این شهرها بوده اند.

شروع اقتدار دریافت کردن ایرانیان بعد از اسلام را شاید بتوان از فرصت روی عمل وارد شدن عباسیان دانست؛ این قوم به یاری ابومسلم خراسانی حکومت امویان را سرنگون می نماید. ابومسلم در خراسان از اقتدار اکثری منتفع بود و در منابع مکتوب از کاخ یا این که دارالاماره ابومسلم خاطر گردیده است.

کاخ های کشور‌ایران که در سده های در آغاز رزرو مسجد توفیق مشهد اسلامی در محدوده فرهنگی کشور ایران بجا باقیمانده باشد، در ترمذ در آسیای اواسط میباشد که به زمان سامانی برمی خواهد شد. بعداز آن، دیگر نمی قدرت اثر ها چندانی از کاخ های کشور ایران اسم موفقیت تا عصر صفویان که کاخ های اکثری از آن عصر به ویژه در اصفهان بجا باقی‌مانده میباشد.

براین اساس درین عصر به طور تقریب هزارساله، یعنی از فرصت شروع اسلام در جمهوری اسلامی ایران تا صفویان، داده ها چندانی از معماری کاخ بجا نمانده میباشد. از اندک کاخ های کشور‌ایران بجامانده در‌این عصر، آق سرای تیمور و یا این که اثراتی از عصر ایلخانی در تخت سلیمان میباشد. این دو سازه هم، مرتبط با زمان بعداز حمله مغول میباشد. حمله مغول خویش دلیلی میباشد بر اینکه چرا از ششصد سال در آغاز عصر اسلامی حدوداً هیچ کاخی در جمهوری اسلامی ایران مدرن بجا نمانده میباشد.

عصر ای که شاهکارهای آجرکاری معماری شماره مسجد توفیق مشهد کشور ایران را در بناهای باعظمتی همانند مسجد جامع اصفهان و دیگر مساجد چهار ایوانی باشکوه و کاروانسراها به ویژه آرامگاه های فراوان با تزئینات آجرکاری و گاهی گچبری می قدرت مشاهده کرد، البته اثر ها چندانی را از کاخ در جمهوری اسلامی ایران مدرن نمی اقتدار یافت.

زمان ای که در گروه بندی مدل شناسی پیرنیا، روش رازی شناخته می‌شود. طرز ای که آن را آغازگر مساجد چهار ایوانی همانند جامع اصفهان و زواره می‌دانند. در فیض عصر غزنوی از طرز رازی، محدوده وقتی تفحص پیش رو درنظر دریافت شد. بعد از ورود اسلام به کشور‌ایران، تغییراتی در ساختن کاخ های کشور‌ایران تولید شد و عنصرها مسجد طالقانی مشهد معماری اسلامی و عربی در کاخ سازی کشور ایران اثر گذاشت. برای مثال می شود به به کار گیری از قوس های شکسته و تیزه دار اشاره نمود.

مقبره میر نشان کاشان در گذر سه سوک کوی پاقپان واقع گردیده‌است. دارنده آدرس مسجد توفیق مشهد گنبد کاشی فیروزه‌ای مخروطی صورت میباشد که سقف تحت گنبد با کاشی‌های معرق زیبایی تزیین یافته میباشد. روی قبر صندوق چوبی منبت کاری قرار گرفته که در کتیبه‌های فضا آن نشانه‌ها قرآن با تاریخ ۹۷۸ هـ. ق کنده گردیده و در چوبی کنده کاری مقبره وابسته به قرن دهم هجری می ‌باشد.در جنب بارگاه سردابه‌ای میباشد که پنج پله به سمت موضعی که آن را قدمگاه رزرو مسجد توفیق مشهد می ‌گویند، زیر می ‌رود. در آن جا چاه آبی رنگ میباشد که دردمندان و ارباب حاجت با آب کشیدن از آن چاه تبرک می ‌جویند و شفا می ‌خواهند.

دیوار و سقف سردابه با نقش و نگارهای الوان شماره مسجد توفیق مشهد تزیین یافته میباشد روی در خرد این سردابه اسم “گنجعلی” خوانده می ‌خواهد شد که واقف آن بوده میباشد. متعلقات دیگر مقبره میر آرم را آقای الهیار پارسا به این سیرتکامل گستردن داده‌اند: این زیارتگاه مسجدی هم داراست که دارای اسم و رسم میباشد به مسجد میر علامت منبر و دو لنگه درب آن، تاریخی میباشد. مسجد میر نشان درب کهنه‌ای نیز داراست که یک آیه و اسم دوازده امام روی آن کنده گردیده و دو کتیبه هم تحت لنگه‌های در میباشد که خوانده نمی‌شود. منبر مسجد نیز دارنده دو تبرک با نوشته‌هایی میباشد. مثلا مشاهیر مدفون درین مقبره یک کدام از روحانی ابوسعید امام آدینه میباشد و دیگری حاج میرزا ابوالقاسم مجتهد میباشد.

روش دسترسی
نشانی : کاشان -گذر مسجد طالقانی مشهد سه سوک کوی پاقپان

مشبک کاری در قسمتهای متعدد مسجد سید در اشکال آدرس مسجد توفیق مشهد چوبی، فلزی، آجری و گاه تلفیقی از گچ و کاشی دیده می شود.
سطح درونی گنبد میباشد که دارنده پنجره های مشبک گچبری میباشد که با کاشی معرق پوشیده گردیده اند.
مشبک نام برده دربردارنده نقوش اسلیمی تکرار شونده ای میباشد که در تداوم با نقش کاشی کاری ذیل گنبد میباشند. در واقعیت این مشبک ها وظیفه تهویه، جلب نوروروشنایی و خنک کردن دور و بر را به ذمه دارا هستند که با هنرمندی اساتید حرفه به اینگونه عنصرر زیبایی بدل گشته اند.
گچبری مسجد سید اصفهان
در مسجد سيد اصفهان از این ماده تحت عنوان چسب و ملاط خشت و نیز تحت عنوان عنصری دکوری مستعمل میباشد. به کارگیری از این ماده در تزیینات، در شبستانها، مکتب و بقاع آشکار رزرو مسجد توفیق مشهد میباشد.
در مکتب و شبستان ها، گچبری ها معمولی میباشد، ولی در دیگر نقاط در تلفیق با خشت کاری و کاشی کاری جاری ساختن گردیده‌است.
دیوارهای مقبره حرم مملو‌از گچبری های مذهب بوده و همدم با آیینه کاری به شغل رفته اند. هم اینگونه در بعضی بخش های حرم نقوش پر رنگ بی آلایش و کتیبه پررنگ رنگی از گچ و نگارگری به دیده می‌خورند.
آیینه کاری
آیینه کاری یکی‌از تزیینات اساسی شماره مسجد توفیق مشهد دیوارهای حرم در مسجد سيد اصفهان میباشد که در تلفیق با گچبری های معمولی و مذهب به شغل رفته میباشد
از نگاه نقش و صورت، به عبارتی نقوش گیاهی و هندسی که در مقرنس ها و کتیبه های دیگر نقاط مسجد به شغل رفته، فارغ از معدود ترین تغییری گزینه به کار گیری قرار میگیرند.
در برخی نقاط قطعات مسجد طالقانی مشهد موزاییک پر رنگ آیینه کاری مسئله گچی معمولی را تماماً پوشانده و نقوشی هم زیرا لیوان آب و گونه های هندسی پدید آورده میباشد.
فلزکاری

مسجد نصیرالملک شیراز از مساجد استان عجم، دارای آدرس مسجد توفیق مشهد شهرت به مسجد صورتی مثال ای جامع از هنر و معماری کشور ایران میباشد. آنچه این سازه را شاخص می سازد، تجلی رنگ میباشد که هنرمندان ایـن سازه معلم محمد حسن معمار، مدرس کاشی پز و معلم محمد حسینی نقاش شیرازی با فایده مندی از هنرهایی همانند کاشی کاری، مقرنس کاری، حجاری، آجرکاری و غیره این سازه را مرتب اند.

گروه بنـا از یک مسجد تعالی رزرو مسجد توفیق مشهد و یک امامزاده با گنبد و صحن ورودی جداازهم تشکیل شـده میباشد. مسجد دارنده صحن کلان، دو ایـوان روبه روی هـم، دو شبستان کشیده، یک سردر ورودی پرتزئین و یک رواق میباشد.

تاریخچه مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی)
مسجد نصیرالملک در عصر قاجار به فرمان میرزا حسن علی خان ملقب به نصیرالملک، که از اعیان و تسلط شیراز بوده میباشد در سالهای ۱۲۹۳ تا ۱۳۰۷ هجری قمری ساخته شد و یکی زیباترین مساجد جمهوری شماره مسجد توفیق مشهد اسلامی ایران میباشد.

معماری مسجد نصیرالملک (مسجد صورتی)
مسجد نصیرالملک شیراز از بینش کاشی کاری ارزنده ترین مسجد جمهوری اسلامی ایران و نگرش ساختمان سازی به ویژه کاشیکاری و مقرنس بیمانند میباشد.
مساحت آن ۲۸۹۰ متر مربع و پایین بنای آن ۲۲۱۶ متر مربع میباشد.
درین مسجد ازشیشه های رنگی مستعمل به همین انگیزه آن را مسجد صورتی کشور‌ایران نیز می‌گویند.
مسجد نصیرالملک یک راز در ورودی دارااست مسجد طالقانی مشهد و دو ورودی دیگر آن به کوچه جنوبی و مسجد و به امامزاده جنب آن مرتبط است.

مناره مسجد جامع سمنان یکی منارهای تاریخی کشور‌ آدرس مسجد توفیق مشهد ایران وابسته به معماری اسلامی سلجوقیان به شمار می‌رود که در کناره شمال شرقی مسجد جامع قراردارد. طول این منار از سطح زمین ۳۱/۲۰ متر است و از روی بام به طول ۲ متر کتیبه‌ای با طرح و نقش بسیار قشنگ از خشت و با خط کوفی تزئین شده است. این سازه کهن‌ترین منار جنبان کشور ایران می باشد در راس این منار محوری چوبی قراردارد که با حرکت دادن آن آحاد منار تکان می‌نماید.

معماري مناره

مناره مسجد جامع سمنان در کناره شمال شرقي شبستان شمالي مسجد سوای سكو مستقيما روي زمين واقع گردیده است.
براي رسيدن به مدخل منار بايد از يك راهرو منكسر تنگ و كم ارتفاعي عبور كرد كه بوسیله خواجه ابوسعيد سمناني و خواجه نظام الدين بختيار سمناني در دورة فرمان روا سنجر سلجوقي هنگام تاسیس رزرو مسجد توفیق مشهد شبستان سابق الذکر ایجاد شده است.
طول منار مسجد جامع سمنان را بين 5/31 تا 5/28 متر نوشته اند.
طول كلي منار 5/28 متر میباشد كه از اين طول 5/24 متر آن مشتمل بر ميله منار تا انتهاي مقرنسها و قاعدتا مأذنه و 4 متر ديگر مشتمل بر مأذنه و بخش فوقاني آن مي گردد.
علي رغم طول زياد منار به دليل مخفی شدن حدود 5/7 متر از نصیب زيرين در بين شبستان و بناهاي همسایه، آن چنانكه بايد عظمت و طول بلند آن جلوه گر نيست.
بخش تحتاني منار مسجد جامع سمنان تا نزديك كتيبه زيرين تقريبا استوانه اي میباشد و از آنجا به بالا به طور موزوني به هیبت مخروط ملايم در آمده تا زير مقرنسهاي مأذنه ادامه مي يابد.
مأذنه زيباي مناره مسجد جامع سمنان با واسطه دو رديف مقرنس لبریز كار بر فراز سازه قرار گرفته معماري اين مأذنه داراي سبك صفوي میباشد.
استقرار سقف گرانقدر هشت ضلعي با کناره هاي شماره مسجد توفیق مشهد مضرس طرح دار بر فراز آن، از نفوذ باران به درون مأذنه و منار جلوگيري مي كند.
ادامه منار از مأذنه بیرون گردیده و به قپه كوچكي ختم مي خواهد شد.
قطر منار مسجد جامع سمنان در پائين 6/3 متر و در درون 09/2 متر میباشد.
ضخامت ديوار منار در پايين ترين بخش 75 سانتيمتر مي باشد و متناسب با كم شدن قطر منار از پايين به بالا از قطر ديوار و دكل نيز كاسته گردیده بطوريكه در نصیب انتهايي بدنه منار كه قطر آن به دستکم مي برسد تنگي گلويي شم نمي خواهد شد.
پلكانهاي مارپيچي منار بر عكس عقربه هاي ساعت حول پایه آجري (دكل) پيچيده و تا قاعده مأذنه ادامه مي يابد.
پايه اين دكل به شكل مربع میباشد كه با آجرهايي به بعد ها 45 * 23 * 23 متر درست شده و در قسمتهاي فوقاني به تدريج زواياي طرح مربع محو مي خواهد شد. تعداد پله ها حدود 91 عدد میباشد. اولين مسجد طالقانی مشهد پله 36 سانتيمتر طول داراست.
تزیینات مناره

بنای امامزاده جعفر هشتگرد ، درداخل شهر هشتگرد آدرس مسجد توفیق مشهد واقع گردیده است . گرداگرد این سازه را دیواری تسلط نموده است. سابق ترین و مهم ترین نصیب این سازه مقبره آن میباشد. درون مقبره فاقد هرگونه تزئین یا این که نوشته و کتیبه میباشد. این جای با شمارهٔ ۳۸۳۲ در تاریخ ۱۲/۶/۱۳۸۰ در فهرست اثرها ملی به تصویب رسیده میباشد.

معماری سازه
بنای ساختمان مقبره امامزاده به چهار بخش تقسیم می‌گردد. این سازه به طور ساختمانی مكعب مستطیل شكل است كه در حیطه كم نظیر میباشد. این حرم دارنده گنبدی میباشد كه از باطن هشت ضلعی و رزرو مسجد توفیق مشهد از خارج مخروطی میباشد. به اعتقاد و باور هم محلی نسب وی به امام موسی كاظم (علیه السلام) گشوده میشود. بناي مكعب مستطيل امامزاده دربرگیرنده يك ايوان رو به شرق با ۶ رواق كم پهنا میباشد.

باطن و كف رواق ها یک‌سری سنگ قبر قديمی ديده مي خواهد شد. پشت ايوان، اتاقی ۸ ضلعی وجود داراست كه ضريح فلزی امامزاده در آن واقع شد‌ه‌است. ديوارهای ۸ ضلعی امامزاده از شماره مسجد توفیق مشهد طريق ايوان میباشد و محراب در ضلع غربی آن تاسیس گردیده‌است. ديوارهای ۸ ضلعی امامزاده در ابتدا به دايره تبديل گردیده و گنبدی يك پوش را روی خویش نگه داشته اند. چهار پنجره در چهار جهت گنبد نوروروشنایی بقاع را تامين می كند. معجر قديمی و چوبی روی قبر، هم اينك بالای ضريح فلزی نگه داشته گردیده است. بنای امامزاده جعفر به مدل و شيوه ی معماری عصر صفوی ایجاد شده است كه اما در طی مسجد طالقانی مشهد های آنگاه تجدید بنا شد‌ه‌است.

مسجد جامع ساوه در عصر های متعدد به وسیله هنرمندان آدرس مسجد توفیق مشهد اهل ایران تزئین و بازسازی گردیده، اثری از بنای نخستین مسجد در دوران کنونی باقی نمانده میباشد. مسجد ساوه که به طور کاملً از آجر و گل تشکیل شده از صحن و گنبدی در جنوب، دو تراس، یک مناره، یک سری شبستان، محراب هـای متعـدد و کهن با خطـوط کوفی و دو محراب از زمان صفویه با خط ثلث در زمینی به حجم ۴۲۰۰ متر مربع تشکیل‌شده میباشد. شبسـتان هـا و دهلیزهای زیبای آجـری آن از آثـار سـده ششـم و عصـر سلجوقیان به‌حساب می‌آید. صورت پلان مسجد غیر متقارن می باشد.

حیاط ورودی
سردر ورودی مسجد ساوه در چوبی و رزرو مسجد توفیق مشهد شیشه های رنگی اش میباشد که در قرن هفتم که‌این مسجد آنقدرها هم تاریخی نبـود، در ورودی و مجموعـه سـرد ، صحیح روبـه روی گنبدخانه قرار داشته و برای پا گذاشتن به صحن مسجد بایستی از یک طاق رفیع و ۲ منـاره در دو طرفش، می گذشتند. ۲ منـاره مسجد جـامع سـاوه، قـدیمی ترین جفت مناره در سردر مساجد خواهند بود.

تراس مسجد ساوه
مسجد جامع ساوه دارنده دو حیاط پهناور میباشد که در ضلع جنوبی و غربی تراس جای دارد. سازندگان این بخشها، نمای بیرونی آنان‌را با خشت و به طور کامل هنرمندانـه تزئین کرده اند. پیرامون تراس ها نیز شبستانها و حجره هایی تشکیل‌شده که از آن ها تحت عنوان معبد و استراحت به کار گیری میشد.

دهلیزهـا و راهروهـای بـزرگ، این شبستان ها را به یکدیگر متصل می نماید که هر راهرو با عرضی موازی با ۳ متر و ۵۰۰ سانتی متر و ارتفاع تقریبی ۲۰ متر تاسیس شده است. آجرهای چهارگوش نیـز کف راهروها را فرش کرده و آن را خوشگل و تماشایی ساخته میباشد. در سمت راست تراس بنا شده در ضلع غربی مسجد، خط مش پلـه اکوچک و باریک جای دارد که درواقع شیوه ورودی به پشت بام مسجد میباشد شبستان و راهروها نیز پوشیده از سقفی از گنبدی صورت میباشد که با به کارگیری از کاهگل ، سطح بیرونی آن ها پوشیده گردیده‌است.

محراب
این مسجد مشمول ۶ محراب بوده میباشد. درون محراب و ربرروی ستون اولیه نوشته ها آیه ۲۵۴ سوره مبارکه بقره (آیه الکرسی) به خط ثلث گچبری شـده کـه قسمتی از آن از دربین رفتـه میباشد.

در ستون آتی آیه ۲۳۸ سوره بقره به خط شماره مسجد توفیق مشهد ثلث گچبری گردیده‌است. بالای کتیبه ذکر شده ودر هشت لوزی صورت واژه و کلمه (علی) هشت توشه به خط کوفی تکرار شد‌ه‌است اصولا گچ تحت عنوان عنصری صورت پذیر کاربرد وسیعی در بناهای تاریخی خصوصا تزیین مساجد داشته میباشد به همین برهان مسجد جامع ساوه نیز از این ماده در سطح وسیع ای در بخـش هـای گوناگون مشمول گنبد منزل مهم وشبستان های جناح جنوبی و محراب استعمال شده و اثر ها بدیعی به وجود آمده میباشد.

مناره
در کناره شمال شرقی و خارج از مسجد ساوه ، منارهای رفیع و آجری مرتبط با زمان سلجوقی واقع گردیده است. بخش زیر این مناره معمولی و قسمتهای بالایی آن با نقوش آجری مزین گردیده و بر طبق شواهد و مستندات، به گذر زمان فرصت قسمتی از آن تخریب یا این که ریزش نموده است و ارتفـاع فعلی آن ۱۴ متر و با قطر ۳،۵ متر است.

رویه پله ای مارپیچ که به نقوش متنوع و پررنگ مزین گردیده، قابلیت و امکان دسترسی به نوک مناره را آماده می‌آورد. در نصیب زیر منار جملـه «لا فرستاده آن‌گاه محمد» سه توشه به خط کوفی مسجد طالقانی مشهد بنائی با خشت درج شده میباشد. درزیر کناره دو کتیبه ای وجود داشته که به خط ثلث در تاریخ ۵۰۴ هجری بوده میباشد.

سردر
ورودی اساسی مسجد جامع یزد در کنار آدرس مسجد توفیق مشهد ورودی های فرعی که در اضلاع متعدد سازه واقع گردیده اس در ضلع شرقی قراردارد.
این ورودی باشکوه دارنده سردر رفیع و زیبایی با ۲۴ متر طول و نیز کتیبه های گران بها کاشی سنتی معرق میباشد.
ورودی ذکر شده به یک هشتی با سقف گنبدی باز می‌گردد که‌این اطراف را می قدرت موزه کتیبه ها نامید زیراکه گونه های کتیبه های سنگی و کاشی که بر وقف طومار و فرامین حکومتی در عصر های متفاوت مندرج، منصوب میباشد.
مناره ها
دو مناره مسجد یزد ، که ارتقاع تقریبی آن از کف رزرو مسجد توفیق مشهد تا نوک قریب ۵۰ متر و دور و اطراف آن هشت متر میباشد.
این مناره ها در عصر صفوی به سازه افزوده در سال ۱۳۱۳ هجری خورشیدی مرمت شد‌ه‌است.
بلندای این مناره ها و کاشی کاری منحصربه‌فرد به شخصی که حتی‌در نقطع ی عطف مناره ها صورت گرفته، شگفت انگیز استزیرا این مناره ها هرچه به سمت بالا رفته باریک خیس گردیده، از این رو نازکی کاشی کاری در‌این طول به واقع قابل تحسین میباشد.

گنبد
گنبد مسجد جامع یزد بر روی فیلپوش های بزرگی قرار گرفته که با مقرنس های مزین به نقوش معقلی پوشیده گردیده اند.
مسافت این فیلپوشها نیز با کاربندی زیبایی که بر آنان با خطوط کوفی بنایی لغت ها «الله» و «محمد» نقش بسته فعالیت گردیده است.
گنبد مسجد جامع یزد با لایه بیرونی شماره مسجد توفیق مشهد به قطر ۱۷ متر، بنا ای توانا را به وجود آورده میباشد.
یکی ویژگیهای اصلی و شایان توجه این گنبد، خوابیدگی لایه بیرونی میباشد که در نوع خویش معدود نظیر میباشد.
معمار، به مکان به کار گیری از قوس تیز و برافراشته کردن لایه بیرونی گنبد، با مخلوط دو قوس، توانسته به ترکیبی دست یابد که در عین پایداری و مقاومت، زیباتر نیز باشد.
گنبدخانه
گنبدخانه مسجد جامع یزد دارنده پلان مربع میباشد که در طول مطلوب با کناره سازیهای خاص به هشت، ۱۶ و ۳۲ ضلعی تبدیل گردیده و گنبدی دو پوش بر فراز آن قرار گرفته میباشد.
بنای گنبد منزل وابسته به عصر مسجد طالقانی مشهد ایلخانی میباشد.